Najnowszy projekt ustawy o ochronie sygnalistów

Aktualnie w polskim systemie prawnym brak jest kompleksowej regulacji poświęconej ochronie tzw. sygnalistów, czyli osób, które działając w dobrej wierze i w interesie publicznym zgłaszają lub ujawniają informacje o naruszeniach prawa. Celem procedowanego projektu jest przyjęcie regulacji prawnych związanych ze zgłaszaniem naruszeń, w tym dotyczących ochrony zgłaszających oraz trybu zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych przez podmioty prawne oraz organy publiczne.

Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, powyższe służyć ma lepszemu egzekwowaniu prawa i polityk Unii Europejskiej poprzez skuteczniejsze wykrywanie przypadków naruszeń, prowadzenie postępowań wyjaśniających i ściganie.

Naruszenie zgłoszone niezależnie od zatrudnienia

Zakresem ustawy objęte będzie zgłaszanie naruszeń prawa niezależnie od tego, czy dokonywane będzie przez świadczących pracę w ramach stosunku pracy, czy też przez inne osoby, które powzięły wiadomość o naruszeniu prawa w kontekście związanym z pracą, niezależnie od podstawy prawnej i formy świadczenia pracy, jak również niezależnie od tego, czy dany stosunek prawny ma zostać dopiero nawiązany, istnieje czy już ustał. W katalogu osób fizycznych, do których stosuje się ochronę przewidzianą ustawą znajdujemy zarówno pracowników, jak i stażystów, wolontariuszy, czy praktykantów.

Środki ochrony stosowane będą odpowiednio także wobec innych osób, takich jak osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia, osoby trzecie powiązane ze zgłaszającym oraz podmioty powiązane ze zgłaszającym, w szczególności stanowiące własność lub zatrudniające zgłaszającego. 

Ustawę stosuje się także do osoby fizycznej, o której mowa w ust. 1, w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą, przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji albo dostarczania towarów, lub gdy taki stosunek już ustał.

Art. 4 ust. 2 projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa

Katalog kategorii naruszeń prawa

Projekt ustawy wymienia 15 kategorii naruszeń prawa będących, zgodnie z ustawą, działaniem lub zaniechaniem niezgodnym z prawem lub mającym na celu obejście prawa:

1) zamówień publicznych; 
2) usług, produktów i rynków finansowych;
3) przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
4) bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
5) bezpieczeństwa transportu;
6) ochrony środowiska;
7) ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
8) bezpieczeństwa żywności i pasz;
9) zdrowia i dobrostanu zwierząt;
10) zdrowia publicznego;
11) ochrony konsumentów;
12) ochrony prywatności i danych osobowych;
13) bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
14) interesów finansowych skarbu państwa Rzeczypospolitej Polskiej oraz Unii Europejskiej;
15) rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.

Anonimowe zgłaszanie doprecyzowane

Projekt ustawy doprecyzowuje możliwość dokonywania zgłoszeń anonimowo – dane osobowe zagłuszającego oraz inne dane pozwalające na ustalenie tożsamości zgłaszającego będą podlegały ujawnieniu tylko, gdy tak wskaże zgłaszający:

Dane osobowe zgłaszającego pozwalające na ustalenie jego tożsamości oraz inne informacje, na podstawie których można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować tożsamość zgłaszającego nie podlegają ujawnieniu, chyba że zgłaszający wskaże inaczej.

Art. 8 ust. 1 projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa

Sposoby dokonywania zgłoszeń

Dokonywanie zgłoszeń możliwe będzie w formie ustnej lub w postaci papierowej lub elektronicznej. Zgłoszenie ustne będzie mogło być dokonane telefonicznie lub za pośrednictwem innych systemów komunikacji głosowej, przy czym zgłoszenia ustne dokonane za pośrednictwem nagrywanej linii telefonicznej lub innego nagrywanego systemu komunikacji głosowej, za zgodą zgłaszającego, będzie dokumentowane w formie nagrania rozmowy, umożliwiającego jej wyszukanie, lub kompletnej i dokładnej transkrypcji.

Zakaz działań odwetowych

Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec zgłaszającego nie mogą być podejmowanie działania odwetowe – w projekcie ustawy znajdziemy zamknięty katalog działań odwetowych polegających w szczególności na: 

1) odmowie nawiązania stosunku pracy,  
2) wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy,
3) niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony, po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa,
4) obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę, 
5) wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu,
6) pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń,
7) przeniesieniu pracownika na niższe stanowisko pracy,
8) zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych, 
9) przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracownika,
10) niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy,
11) negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy,
12) nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze,
13) przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu,
14) mobbingu, 
15) dyskryminacji, 
16) niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu,
17) wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
18) nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, o ile przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badanie,
19) działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego,
20) spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej lub utraty dochodu,
21) wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym nadszarpnięcia reputacji, zwłaszcza w mediach społecznościowych
– chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi i należycie uzasadnionymi powodami.

Limit zatrudnienia dla powstania obowiązku utworzenia systemu zgłoszeń wewnętrznych

Bieżąca wersja ustawy zawiera regulację, zgodnie z którą obowiązek utworzenia systemu zgłoszeń wewnętrznych powstanie w przypadku pracodawców, dla których pracę wykonuje co najmniej 50 osób. Jednocześnie brak jest ustawowej definicji osoby wykonującej pracę, stąd uważa się, że projekt powinien zostać w tym wymiarze doprecyzowany.

Przepisy rozdziału stosuje się do podmiotu prawnego, na rzecz którego wykonuje pracę co najmniej 50 osób.

Art. 23 ust. 1 projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa

Przechowywanie danych

Ustawa nakłada na podmiot prawny obowiązek prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych oraz administrowanie danymi zgromadzonymi w tym rejestrze. Wpisy do rejestru będą dokonywane na podstawie zgłoszeń wewnętrznych. Przewidywany okres przechowywania danych w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych to 12 miesięcy liczonych od dnia zakończenia działań następczych.

Projektowany termin wejścia w życie

Aktualnie proces legislacyjny jest na etapie po zakończonych konsultacjach społecznych. Według założeń projektowych ustawa wejdzie w życie po upływie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, przy czym:

• realizacja obowiązku ustalenia procedury wewnętrznej przez podmioty prywatne, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 i mniej niż 250 osób, następuje do dnia 17 grudnia 2023 r. 
• realizacja obowiązku procedury wewnętrznej przez podmioty prywatne, na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 250 osób – w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy (co oznacza, że na wdrożenie przepisów przedsiębiorcy mieliby 3 miesiące).