Sytuacja dzieci przekraczających granicę Polsko – Ukraińską oraz legalizacja ich pobytu w Polsce

Autorką artykułu jest Adwokat Paulina Helińska wspierająca naszą akcję Kadry solidarne z Ukrainą #HRwspieraUA

Przekroczenie granicy z dzieckiem

Obecnie dzieci mogą przekroczyć granice Polsko – Ukraińską bez ważnego paszportu. Wystarczający jest akt urodzenia. W sytuacji, w której rodzic nie posiada nawet aktu urodzenia, dziecko może przekroczyć granicę bez żadnego dokumentu. 

Nie jest potrzebna zgodna drugiego z rodziców na przekroczenie granicy, jeśli dziecko przekracza granicę z przedstawicielem ustawowym. Jeśli dziecko przekracza granice z osobą obcą sugeruje się, aby posiadało przy sobie akt urodzenia oraz zgodę rodziców na przekroczenie granicy z tą konkretną osobą. 

W sytuacji w której dziecko po przekroczeniu granicy jest pozbawione opieki (na terytorium RP nie przebywa żaden z jego przedstawicieli ustawowych) powinno zostać wszczęte przez Sąd Rejonowy postępowanie opiekuńcze, którego celem jest wydanie zarządzenia tymczasowego opiekuńczego. 

Legalizacja pobytu dziecka – analiza przypadków

Dziecko wjechało do Polski na podstawie paszportu biometrycznego 
Cudzoziemiec przebywający w Polsce na podstawie paszportu biometrycznego, może swobodnie przebywać w Polsce przez 90 dni w ciągu 180 dni.

Dziecko nie posiada dokumentów, na podstawie których mogłoby legalnie przebywać na terytorium RP, co dalej?
Obywatele Ukrainy, którzy mają niekompletne lub nieważne dokumenty uprawniające do przejścia granicy albo nie mają ich w ogóle mogą na podstawie zgody Komendanta Głównego SG również przekroczyć granicę i przebywać w Polsce do 15 dni. 

W przypadku przekroczenia przez dziecko granicy na podstawie aktu urodzenia, w celu wydania paszportu należy skontaktować się z ambasadą/ konsulatem Ukraińskim, który udzieli informacji w jaki sposób w obecnej sytuacji będzie wyglądała procedura wydania paszportu. 

Ochrona czasowa lub ochrona międzynarodowa – możliwe rozwiązania do rozważenia

a) Ochrona czasowa 
W sytuacji w której dziecko przebywa na terytorium RP bez opieki:
Dla małoletniego bez opieki korzystającego z ochrony czasowej sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu małoletniego, na wniosek Szefa Urzędu, ustanawia opiekę. Do opieki tej stosuje się przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Opiekę ustanawia się, gdy małoletniemu, podczas pobytu na terytorium RP nie towarzyszy jego przedstawiciel ustawowy. Opieka ustaje z mocy prawa, gdy małoletni opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z upływem okresu, na jaki udzielona mu była ochrona czasowa, albo gdy władzę rodzicielską będzie mógł sprawować nad nim jego przedstawiciel ustawowy. Do czasu ustanowienia opieki przez sąd małoletniego bez opieki umieszcza się w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

b) Złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej
Cudzoziemiec, który składa wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, może złożyć ten wniosek także w imieniu następujących osób towarzyszących mu i zależnych od niego ze względów ekonomicznych, zdrowotnych lub ze względu na wiek: 

• osoby pozostającej z wnioskodawcą w uznawanym przez prawo RP związku małżeńskim, 
• małoletniego dziecka wnioskodawcy i małżonka, w tym także dziecka przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim; 
• małoletniego dziecka wnioskodawcy, w tym także dziecka przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim; 
• małoletniego dziecka małżonka, w tym także dziecka przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim.

W sytuacji w której wniosek składany jest w imieniu małżonka i dziecka

Wnioskodawca powinien załączyć oświadczenie drugiego małżonka złożone w formie pisemnej o wyrażeniu zgody na złożenie wniosku w jego imieniu lub w imieniu jego małoletniego dziecka.

Kto składa wniosek w przypadku dziecka pozostającego bez opieki?

W przypadku, gdy małoletni bez opieki zadeklarował organowi Straży Granicznej zamiar złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, organ, który przyjął deklarację występuje niezwłocznie do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce pobytu małoletniego bez opieki z wnioskiem o ustanowienie kuratora do reprezentowania go w postępowaniu w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, przekazania do innego państwa członkowskiego, udzielenia pomocy socjalnej oraz udzielenia pomocy w dobrowolnym powrocie do kraju pochodzenia oraz umieszczenie go w pieczy zastępczej. . Sąd ustanawia kuratora niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia otrzymania wniosku.

W imieniu małoletniego bez opieki wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej składa kurator albo przedstawiciel organizacji międzynarodowej lub pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy cudzoziemcom, w tym pomocy prawnej, jeżeli na podstawie indywidualnej oceny sytuacji małoletniego bez opieki organizacja ta uzna, że może on potrzebować takiej ochrony. 

Jeżeli małoletniemu bez opieki towarzyszy dorosły krewny w linii prostej drugiego stopnia lub w linii bocznej drugiego lub trzeciego stopnia, organ Straży Granicznej może wskazać powierzenie pełnienia funkcji rodziny zastępczej temu krewnemu, jeżeli wyrazi on na to zgodę. Organ Straży Granicznej może wystąpić z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia w postaci roztoczenia pieczy nad małoletnim bez opieki przez krewnego, na czas prowadzenia postępowania o umieszczenie małoletniego bez opieki w pieczy zastępczej.

Organ Straży Granicznej doprowadza małoletniego bez opieki do rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego lub placówki opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnego. Małoletni bez opieki przebywa tam do czasu wydania orzeczenia przez sąd opiekuńczy.

Co w sytuacji w której małoletni posiada rodzinę w innym kraju UE?

Jeśli cudzoziemiec jest osobą małoletnią i członek jego rodziny mieszka legalnie w innym kraju UE lub tam złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, będzie mógł do niego dołączyć. W takiej sytuacji powinien on złożyć wniosek do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców celem wszczęcia postępowania Dublin III. Wraz z takim wnioskiem należy złożyć dokumenty poświadczające więzi z członkiem rodziny, do którego chce dołączyć (np. akt urodzenia, akt małżeństwa). Następnie Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców występuje do władz kraju, w którym mieszka członek jego rodziny, o akceptację wniosku.

Podsumowanie

Na dzień dzisiejszy wszystkie dzieci, które przekroczyły granicę Polsko – Ukraińską przebywają w Polsce legalnie. Co do dalszych działań zaleca się powstrzymanie się ze składaniem jakichkolwiek wniosków do czasu wprowadzenia specustawy. Regulacja ta ma wprowadzić specjalne rozwiązania również dla małoletnich pozbawionych opieki. 

_____________
Stan prawny na dzień 05.03.2022 r.