Zasady działalności kontrolno-nadzorczej Państwowej Inspekcji Pracy

Zakres działania PIP

Priorytetem w działalności kontrolno-nadzorczej PIP jest poprawa praworządności w stosunkach pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, koncentracja działań kontrolno-nadzorczych na dziedzinach gospodarki i konkretnych zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych oraz podejmowanie na coraz szerszą skalę działań o charakterze prewencyjnym.

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należy m.in:

• nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,
• kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców,
• kontrola ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
• nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji urządzeń oraz narzędzi pracy, a także produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
• kontrola nad wyrobami wprowadzonymi do obrotu podlegającymi ocenie zgodności, w zakresie spełniania przez nie zasadniczych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach,
• kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy,
• współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska.

Kto podlega kontroli

Kontroli Państwowej Inspekcji Pracy podlegają wszyscy pracodawcy i przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy. Jeśli więc pracodawca zatrudnia pracownika na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło – także musi być przygotowany na wizytę inspektora pracy.

PIP koncentruje się przede wszystkim na branżach i zakładach pracy, w których ryzyko wystąpienia złego stanu ochrony pracy jest większe oraz, w których wcześniej stwierdzono zły stan ochrony – głównie poprzez skargi pracowników. Kontrolerów interesuje bowiem wszystko, co jest związane z pracownikami i sposobem zatrudnienia w danym przedsiębiorstwie.

Gdzie odbywa się kontrola

Kontrolę można przeprowadzić w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w podległych mu jednostkach lub miejscach przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych. Poszczególne czynności kontrolne mogą być wykonywane także w siedzibach jednostek organizacyjnych PIP, tj. Głównego Inspektoratu Pracy i okręgowych inspektoratów pracy.

Przebieg kontroli

Kontrolę przeprowadzają inspektorzy pracy. Podstawą ich działań najczęściej są skargi pracowników.

Inspektor pracy ma prawo swobodnie poruszać się po terenie podmiotu kontrolowanego, bez obowiązku uzyskiwania przepustki. Jest on również zwolniony z rewizji osobistej, także w sytuacji, gdy taka czynność jest przewidziana wewnętrznym regulaminem podmiotu kontrolowanego. Kontrola może zostać przeprowadzona o każdej porze dnia i nocy, a dokumentem uprawniającym do jej podjęcia jest legitymacja służbowa.

Podczas kontroli Państwowej Inspekcji Pracy inspektor ma prawo m.in. do:

• swobodnego wstępu na teren zakładu pracy i do wszystkich jego obiektów pomieszczeń;
• przeprowadzania oględzin obiektów, maszyn i urządzeń oraz pomieszczeń pracy;
• żądania od Ciebie pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą – obowiązkowi temu podlegają również wszyscy pracownicy, których zatrudniasz lub zatrudniałeś, albo które wykonują lub wykonywały dla Ciebie pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą; inspektor ma także prawo wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z kontrolą;
• wglądu do dokumentacji zakładu pracy, w tym do:
  • dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy;
  • planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej;
  • wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu – na żądanie inspektora masz obowiązek dostarczenia inspektorowi próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą;
• wglądu do akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy;
• zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją;
• utrwalenia przebiegu kontroli za pomocą środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku;
• wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów, zestawień lub wyciągów z dokumentów oraz obliczeń i zestawień sporządzanych na podstawie tych dokumentów – może też żądać ich bezpośrednio od Ciebie;
• sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przesłuchiwania i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej;
• korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz akredytowanych laboratoriów.

Więcej o uprawnieniach inspektorów odnośnie wglądu w akta osobowe, przeczytasz tutaj.

Wynik kontroli

Jeśli inspektor pracy stwierdzi podczas kontroli wykroczenie naruszające przepisy Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ma prawo wystąpić z wnioskiem do właściwego sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości. Ma także prawo do zawiadomienia o naruszeniu przepisów właściwych organów, w szczególności:

1. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych;
2. Urzędu kontroli skarbowej – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego;
3. Policji lub Straży Granicznej – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach.

Jeżeli natomiast inspektor pracy stwierdzi naruszenie warunków prowadzenia agencji zatrudnienia, powinien on niezwłocznie poinformować o tym fakcie marszałka właściwego województwa.

Protokół kontroli

Co do zasady ustalenia kontroli są utrwalane w formie protokołu. W przypadku niestwierdzenia uchybień wynik kontroli Państwowej Inspekcji Pracy może być udokumentowany w formie notatki urzędowej i umieszczeniem w niej zwięzłego opisu stanu faktycznego stwierdzonego w czasie kontroli.

Protokół kontroli powinien zawierać:

• nazwę podmiotu kontrolowanego w pełnym brzmieniu i jego adres oraz numer z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON) oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP);
• imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy;
• imię i nazwisko osoby reprezentującej podmiot kontrolowany oraz nazwę organu reprezentującego ten podmiot;
• datę rozpoczęcia działalności przez podmiot kontrolowany oraz datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu, o których mowa w pkt 3;
• oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę;
• informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy;
• opis stwierdzonych naruszeń prawa oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla wyników kontroli;
• dane osoby legitymowanej oraz określenie czasu, miejsca i przyczyny legitymowania;
• informację o pobraniu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji;
• treść decyzji ustnych i poleceń oraz informację o terminach ich realizacji;
• informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy;
• wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu;
• informacje o osobach, w obecności których przeprowadzano kontrolę;
• na wniosek podmiotu kontrolowanego – wzmiankę o informacjach objętych tajemnicą przedsiębiorstwa;
• wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu oraz ewentualnym usunięciu stwierdzonych nieprawidłowości przed zakończeniem kontroli;
• datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany.

Odmowa podpisania protokołu przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany nie stanowi przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą.

Zakończenie kontroli

Inspektor, jeśli stwierdzi naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, może bez zgody pracodawcy nałożyć karę finansową lub wydać nakaz natychmiastowego zamknięcia stanowisk pracy stwarzających zagrożenie dla życia pracowników.

Za wykryte w firmie nieprawidłowości inspektor pracy może również nałożyć na właściciela firmy mandat w wysokości od 1 do 2 tys. zł. Jeśli okaże się, że w ciągu ostatnich dwóch lat popełnił już podobne uchybienia, wówczas grzywna może sięgnąć nawet 5 tys. zł.

Od decyzji inspektorów przysługuje kontrolowanemu odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Ma na to czas do 7 dni od dnia otrzymania decyzji. Jeśli stanie się ona ostateczna, pracodawca ma obowiązek jej wykonania, a następnie powiadomienia o tym Państwowej Inspekcji Pracy.