Uprawnienia ojca-pracownika

Pracownikom, którzy łączą sprawowanie funkcji rodzicielskiej z pracą przysługuje szereg uprawnień związanych z wychowaniem dzieci.

Z części tych uprawnień może korzystać zarówno mama jak i tata. Są też takie do których prawo zachowuje tylko jeden z rodziców. W bieżącym wpisie omówię uprawnienia przysługujące pracującym ojcom. Do typowych uprawnień przysługujących tylko tacie zaliczamy urlop ojcowski.

Urlop ojcowski, tylko dla taty

Ubezpieczony ojciec wychowujący dziecko ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres ustalony jako okres urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:

• do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy życia, albo

• do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 10 roku życia.

Urlop ojcowski oraz zasiłek macierzyński za okres tego urlopu może zostać wykorzystany jednorazowo albo w nie więcej niż 2 częściach, z których kolejna nie musi przypadać bezpośrednio po poprzedniej części urlopu ojcowskiego. Żadna z części urlopu ojcowskiego nie może być krótsza niż tydzień (Art.  182³ Kodeks Pracy).

Pracodawca nie może odmówić pracownikowi udzielenia urlopu ojcowskiego.

Warunki formalne:

Warunkiem koniecznym do uzyskana urlopu ojcowskiego jest pisemny wniosek pracownika złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Inne uprawnienia rodzice mogą łączyć, bądź zdecydować, które z nich skorzysta z danego uprawnienia.

Urlop macierzyński dla taty

Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie, co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. Jednak warunkiem rezygnacji jest udzielenie pozostałej części urlopu ojcu dziecka. Jeśli ojciec nie wystąpi do swojego pracodawcy z wnioskiem o udzielenie tej części, pracownica urlopu przerwać nie może.

Wymogi formalne wniosku:

• Pisemny wniosek pracownicy składany swojemu pracodawcy dotyczący rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego
• Zaświadczenia pracodawcy zatrudniającego ojca – pracownika wychowującego dziecko potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez tego pracownika, następujący bezpośrednio po urlopie matki
• Wniosek ojca dziecka u swojego pracodawcy o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego.

Pracodawcy są obowiązani uwzględnić wnioski obojga pracowników jeśli zachowane są wymogi formalne.

Sytuacja wyjątkowa – zgon pracownicy

W razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części tego urlopu. Jest to jedynie prawo, a nie obowiązek ponieważ zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu ojca dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi  najbliższej rodziny jeśli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Urlop rodzicielski dla taty

Urlop rodzicielski przysługuje, podobnie jak urlop macierzyński obojgu rodzicom (matce lub ojcu) pod warunkiem, wcześniejszego wykorzystania urlopu macierzyńskiego.

Prawo do urlopu rodzicielskiego przysługuje pracownikowi – ojcu dziecka w następujących okolicznościach:

• bezpośrednio po wykorzystaniu przez ojca dziecka pozostałej części urlopu macierzyńskiego, w sytuacji rezygnacji matki z urlopu po wykorzystaniu 14 tygodni,
• bezpośrednio po wykorzystaniu przez matkę 20 tygodni urlopu macierzyńskiego.

W odróżnieniu od urlopu macierzyńskiego na urlopie rodzicielskim oboje rodzice mogą przebywać jednocześnie, ale wykorzystanie przez jedno z nich części urlopu skraca urlop pozostały do wykorzystania drugiemu rodzicowi.

Łączny wymiar urlopu rodzicielskiego jest zależny od liczby jednocześnie urodzonych dzieci i wynosi:

• 32 tygodnie:
  • przy urodzeniu jednego dziecka,
  • przy przyjęciu na wychowanie jednego dziecka.
• 34 tygodnie:
  • przy urodzeniu dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie,
  • przy przyjęciu na wychowanie równocześnie dwoje lub więcej dzieci.

Jak można wykorzystać urlop rodzicielski?

• w całości – gdy urlop rodzicielski wykorzystuje jedno z rodziców,
• równocześnie – gdy urlop rodzicielski wykorzystują oboje rodzice np. w tym samym czasie wykorzystujecie po 16 lub 17 tygodni, czyli łącznie cały jego wymiar (32 lub 34  tygodnie),
• na zmianę – oboje. Wtedy dzielicie się 32 lub 34 tygodniami, maksymalnie w 4 częściach.

Jak można podzielić urlop rodzicielski:

• urlop rodzicielski można podzielić maksymalnie na 4 części liczone w tygodniach następujących po sobie.
• każda z tych części nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem:
  • pierwszej części, która przy urodzeniu jednego dziecka nie może być krótsza niż 6 tygodni, a gdy przyjmiesz dziecko na wychowanie – nie krótsza niż 3 tygodnie;
  • ostatniej części, jeśli jest krótsza niż 8 tygodni.

Uwaga!

Część urlopu rodzicielskiego (do 16 tygodni) można pozostawić na później i wykorzystać go do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat. Tę część możecie podzielić maksymalnie na 2 części – po 8 tygodni.

Urlop wychowawczy dla taty

Urlop wychowawczy jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia lub w przypadku urlopu wychowawczego na opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem do 18 roku życia dziecka. Uprawnienie to przysługuje zarówno mamie jak i tacie. Może być wykorzystywany jednorazowo lub podzielony na nie więcej niż 5 części. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu.

W ramach  36 – miesięcznego wymiaru urlopu wychowawczego 1 miesiąc przeznaczony jest wyłącznie dla drugiego rodzica, np. mama przebywa na urlopie 35 miesięcy, a tata 1 miesiąc lub odwrotnie. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Zatem w przypadku wykorzystywania uprawnienia przez jednego z rodziców lub opiekunów, urlop może trwać co najwyżej 35 miesięcy.

Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, kiedy drugi rodzic nie żyje, nie przysługuje mu władza rodzicielska, został jej pozbawiony lub uległa ograniczeniu bądź zawieszeniu.

Rodzice lub opiekunowie nieletnich mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego przez cały okres urlopu, z tym że łączny czas korzystania z niego nie może przekraczać maksymalnego wymiaru przewidzianego przepisami Kodeksu pracy. W praktyce rodzice lub opiekunowie mogą korzystać jednocześnie przez 18 miesięcy z urlopu wychowawczego (każde z nich wykorzystuje wtedy po 18 miesięcy urlopu, co łącznie daje 36 miesięcy, czyli maksymalny przysługujący wymiar).

Warunkiem nabycia prawa do urlopu wychowawczego, jest przepracowanie przez pracownika co najmniej 6 miesięcy. Do tego okresu wlicza się  obecne i poprzednie zatrudnienie, a także okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Dokumenty wymagane do udzielenia urlopu wychowawczego:

• wniosek pracownika złożony w formie pisemnej co najmniej na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu,
• udokumentowany 6 miesięczny staż pracy,
• pisemne oświadczenie drugiego z rodziców (opiekunów) o braku zamiaru korzystania z urlopu przez okres wskazany we wniosku.

We wniosku należy wskazać datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu oraz okres urlopu jaki został dotychczas wykorzystany na dane dziecko. Pracodawca obowiązany jest uwzględnić wniosek pracownika o udzielenie urlopu wychowawczego.

Jeżeli wniosek o urlop wychowawczy został złożony bez zachowania terminu pracodawca udziela urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie.

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

• w każdym czasie – za zgodą pracodawcy,
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Uprawnienia ochronne osób przebywających na urlopach wychowawczych:

• w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego (jednak nie dłużej niż 21 dni przed datą rozpoczęcia urlopu wychowawczego) do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę.
• w razie złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego, który nie korzysta z tego urlopu, wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy, od dnia złożenia do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko:

• w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika,
• gdy wypowiedzenie stosunku pracy następuje z przyczyn niedotyczących pracowników na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.). Według art. 5 ust. 3 w zw. z art. 10 ust. 1 tej ustawy dopuszczalne jest rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem m.in. z pracownikiem korzystającym z urlopu wychowawczego, gdy został on udzielony na okres przekraczający 3 miesiące.

Charakter ochrony osób na urlopach wychowawczych

Ochrona trwałości stosunku pracy omawianej kategorii pracowników nie ma charakteru bezwzględnego. W przypadku złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu przez pracodawcę czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności. Urlop natomiast zostaje udzielony na czas nie dłuższy niż do dnia rozwiązania tej umowy w skutek upływu okresu wypowiedzenia.

A jakie inne uprawnienia ma pracujący tata?

Wolne z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Uprawnienie to przysługuje niezależnie od stażu pracy i wymiaru czasu pracy. Stosownie do potrzeb pracownika może być wykorzystane łącznie lub oddzielnie. Z uwagi na powyższe, w sytuacji, gdy każde z rodziców/opiekunów pozostaje w zatrudnieniu nie ma przeszkód, aby każde z nich wykorzystało po jednym dniu zwolnienia na opiekę nad dzieckiem.

O sposobie wykorzystania (w dniach lub godzinach) w danym roku kalendarzowym zwolnienia od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.

Zakaz zatrudniania powyżej 8 godzin na dobę

Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie można, bez jego zgody, zatrudniać w przedłużonym dobowym czasie pracy (dotyczy to równoważnego czasu pracy przewidującego przedłużenie czasu pracy do 12 lub 24 godzin, prace polegające na dozorze urządzeń, praca w ruchu ciągłym, system skróconego tygodnia pracy w którym praca świadczona jest mniej niż 5 dni w tygodniu w wymiarze do 12 godzin oraz w systemie pracy weekendowej). Pracujący tata nie może więc pracować w systemach czasu pracy przewidujących pracę ponad 8 godzin na dobę, jeśli nie wyrazi na to zgody.

Zakaz pracy w porze nocnej

Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie można, bez jego zgody, nie można zatrudniać w porze nocnej,  obejmującej ustalone w regulaminie pracy 8 godzin pomiędzy  godzinami 21.00 a 7.00. Pracujący tata nie może więc pracować w w porze nocnej, jeśli nie wyrazi na to zgody.

Zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy

Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie można, bez jego zgody, delegować poza stałe miejsce pracy. Pracujący tata nie może więc wyjeżdżać w delegacje, jeśli nie wyrazi na to zgody.

Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych.

Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie można, bez jego zgody, nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych. Pracujący tata nie może więc pracować w godzinach nadliczbowych, jeśli nie wyrazi na to zgody.

Zakaz zatrudniania w przerywanym systemie czasu pracy.

Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie można, bez jego zgody, zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy. Cechą charakterystyczną tego systemu jest świadczenie pracy w cyklach pomiędzy którymi przewidziana jest przerwa trwająca nie dłużej niż 5 godzin w ciągu doby.

Przyszłe zmiany w Kodeksie Pracy

Uprawnienia rodzicielskie dla pracujących rodziców mogą się niedługo zmienić, bowiem Rząd zapowiedział pakiet zmian w Kodeksie pracy dla rodziców. Jest to projekt Strategii Demograficznej 2040. Ma on za zadanie poprawić dzietność w Polsce.

Główne zmiany skierowane do ojców to:

• gwarancja elastycznej pracy rodziców dzieci do lat 4 poprzez pracę zdalną, hybrydową lub elastyczny czas pracy,
• ochrona przed zwolnieniem dotycząca ojców w pierwszym roku życia dziecka (w przypadku małżeństw ochrona objęłaby mężczyznę od momentu zajścia w ciążę przez żonę),
• gwarancja pracy w zmniejszonym wymiarze godzin dla rodziców dzieci do lat 4.

Znaczące zmiany w polskim Kodeksie pracy wymusi również Unijna dyrektywa, dotycząca równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Pisaliśmy o tym: Urlop rodzicielski na nowych zasadach od 2022 r.

Zmiany będą dotyczyć:

• terminu wykorzystania urlopu rodzicielskiego, który zostanie wydłużony – do zakończenia roku, w którym dziecko ukończy 8 rok życia (obecnie to 6 rok życia dziecka),
• dwumiesięcznego urlopu rodzicielskiego wyłącznie dla ojców (obecnie rodzice mogą się tym prawem dzielić),
• urlopu macierzyńskiego czyli 12 miesięcy opieki nad dzieckiem będzie podzielone: 10 miesięcy będzie przysługiwać matce, a 2 miesiące – obligatoryjnie ojcu dziecka,
• elastycznej organizacji pracy rodziców i opiekunów dzieci w wieku do 8 lat. 
• urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni roboczych w skali roku.

Państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzić przepisy dyrektywy do krajowego porządku prawnego do 2 sierpnia 2022 r.