HR-owe Koło Ratunkowe: Odmowa wykonania polecenia służbowego

Być może miałeś okazję przeczytać ostatnio o przypadku, który miał miejsce w jednej z łódzkich firm. Pracownicy odmówili załadunku towarów, które miały trafić na rynek rosyjski i białoruski. Pracodawca rozwiązał z tymi pracownikami umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. “Z powodu całej tej sytuacji ruszyło nas sumienie. Jedyny raz w historii naszej pracy w tym miejscu odmówiliśmy załadunku, żeby w żaden sposób nie przyłożyć ręki do wysyłki towarów do krajów, który dokonały inwazji na Ukrainę” – powiedział jeden ze zwolnionych pracowników. Która strona sporu miała rację?

Wykonywanie obowiązków podstawowym zobowiązaniem pracownika

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest staranne i sumienne wykonywanie swoich obowiązków oraz stosowanie się do poleceń przełożonego chyba, że są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę (Art. 100 §1 Kodeksu pracy). Pracownicy są zobowiązani do przestrzegania czasu pracy, regulaminu, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy.

Pracownik jest obowiązany w szczególności:
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Art. 100 §2 Kodeksu pracy

Kiedy pracownik może odmówić wykonywania pracy?

Kodeks pracy przewiduje w art. 210 §1 uprawnienie pracownika do powstrzymania się od świadczenia pracy w dwóch, konkretnych przypadkach:

• warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo
• wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Zgodnie z powyższym tylko sytuacje nieprzewidziane i nagłe, które zagrażają bezpośrednio życiu lub zdrowiu, są powodem do tego, by odmówić wykonywania pracy. Biorąc dodatkowo pod uwagę przywołany wyżej art. 100 §1 K.p. powstrzymanie się od pracy w obliczu zagrożenia zdrowia i życia stanowiło będzie w istocie obowiązek pracownika.

Powstrzymanie się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu pracownika (art. 210 K.p.) może w konkretnych okolicznościach sprawy stanowić przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (art. 100 §2 pkt 4 K.p.)

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., sygn. akt I PKN 405/97

Pracownik ma również prawo odmówić wykonywania pracy powołując się na sprawność psychofizyczną – instytucję tą reguluje art. 210 §4 Kodeksu pracy, jednak sytuacja ta odnosi się jedynie do pracowników zatrudnionych przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej:

Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Bezzasadna odmowa świadczenia pracy skutkować może poważnymi konsekwencjami. Jeżeli jednak pracownik naruszy obowiązki pracownicze, pracodawca powinien w pierwszej kolejności skorzystać ze środków dyscyplinujących, które dzielą się na kary niemajątkowe: karę upomnienia i karę nagany oraz kary majątkowe tj. karę pieniężną.

Katalog kodeksowych kar omówiłam w artykule “Odpowiedzialność porządkowa pracowników”.

Kiedy możliwa jest dyscyplinarka

Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracownika, które kwalifikuje pracodawcę do uruchomienia procedury rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych przez pracownika znajduje swoje umocowanie w art. 52 Kodeksu pracy.

Z przyczynami zawinionymi mamy do czynienia wtedy, gdy pracownik na wypowiedzenie zasłużył sobie swoim zachowaniem, postępowaniem lub postawą. Pracodawca może zatem rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, gdy:

• pracownik ciężko naruszył podstawowe obowiązki pracownicze. Orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje że do spełnienia tego warunku niezbędny jest znaczny stopień winy pracownika (wina umyślna lub rażące niedbalstwo). Typowymi przyczynami są: nietrzeźwość pracownika, niewykonanie polecenia, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia oraz zakłócenie porządku w miejscu pracy;
• pracownik w czasie trwania umowy o pracę popełnił przestępstwo, które uniemożliwia jego dalsze zatrudnienie. W omawianej sytuacji prawne znaczenie ma jedynie popełnienie zbrodni lub występku, bez znaczenia jest natomiast wykroczenie;
• pracownik ze swej winy utracił uprawnienia do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Przez uprawnienia należy rozumieć formalne upoważnienie do wykonywania zawodu (np. lekarza, kierowcy). Ich utrata musi być zawiniona i stwierdzona przez właściwy organ (np. sąd).

Procedura i tryb rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika – przeczytaj więcej >

Kara adekwatna do winy

Reasumując, czy w przypadku opisanym we wstępie artykułu pracodawca postąpił słusznie rozwiązując z pracownikami umowy o pracę na mocy art. 52 Kodeksu pracy? Biorąc pod uwagę okoliczności, kontekst społeczny, działanie pod wpływem impulsu, a nade wszystko emocje, które towarzyszą nam wszystkim, zasadnym byłoby wyciszenie poruszenia po obu stronach stosunku pracy.

Choć przekonania i poglądy polityczne, zarówno pracownika, jak i pracodawcy, nie mogą stanowić podstawy do odmowy wykonania polecenia służbowego, należałoby sięgnąć w pierwszej kolejności po kodeksowy katalog kar porządkowych, a na dalszym etapie eskalacji oczekiwań obu stron stosunku pracy (brak możliwości dalszej współpracy) zastosować rozwiązanie najbardziej krytyczne, czyli zwolnienie dyscyplinarne.

Jak ukarać nietrzeźwego pracownika? Poznaj legalne narzędzia >