Art. 188 Kodeksu pracy, czyli wszystko co musisz wiedzieć o zwolnieniu na opiekę nad dzieckiem

Uprawnienia pracownika wychowującego przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat

Nie od dziś wiadomo, że dzieci to nasz największy skarb a o skarby trzeba dbać. Wielu pracowników to rodzice, którzy muszą godzić pracę zawodową z obowiązkami związanymi z opieką nad dziećmi. Dlatego ustawodawca w sposób szczególny uregulował uprawnienia takich pracowników, tak aby im godzenie tych dwóch ról ułatwić.   

Komu przysługuje tzw. opieka, czyli zwolnienie od pracy z tytułu art. 188 kp?

Jednym z tych uprawnień jest zwolnienie przewidziane w art. 188 kodeksu pracy, nazywane czasami „urlopem na opiekę”. Formalnie nie jest to jednak urlop, a zwolnienie od pracy.  

Zwolnienie to przysługuje każdemu pracownikowi, który wychowuje przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, bez względu na staż i wymiar czasu pracy. Prawo do zwolnienia przysługuje do dnia ukończenia przez najmłodsze z dzieci pracownika 14-go roku życia. Jeżeli oboje rodzice są zatrudnieni z uprawnienia może skorzystać jedno z nich. Nie wyklucza się także, aby rodzice podzielili się i skorzystali każde po jednym dniu.

Wraz z wnioskiem pracownik powinien złożyć do pracodawcy oświadczenie o braku zamiaru korzystania ze zwolnienia przez drugiego rodzica.

Prawo do skorzystania ze zwolnienia będzie przysługiwało także, jeżeli drugi rodzic nie pracuje lub pozostaje w zatrudnieniu, ale np. korzysta z urlopów związanych z rodzicielstwem (urlop macierzyński, rodzicielski czy wychowawczy) lub urlopu bezpłatnego. 

Co zrobić, jeśli pracownik wykorzystał podwójnie zwolnienie na opiekę nad dzieckiem? Przeczytaj więcej tutaj >

Ile wynosi wymiar zwolnienia na opiekę nad dzieckiem?

Wymiar zwolnienia od pracy na opiekę na dziecko to 16 godzin albo 2 dni w roku kalendarzowym i jest on niezależny od liczby dzieci spełniających kryterium wieku, którymi opiekuje się pracownik. Jeżeli uprawniony pracownik nie skorzysta ze zwolnienia w danym roku kalendarzowym, prawo to przepada, a od 1 stycznia nowego roku ponownie będzie miał do wykorzystania 2 dni albo 16 godzin. W przypadku osób, które obowiązuje inna niż 8-godzinna norma dobowa czasu pracy dni przelicza się na godziny zgodnie z tą normą. Dlatego np. osoba posiadająca orzeczenie o co najmniej umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, dla której norma dobowa wynosi 7 godzin, będzie miała do dyspozycji 2 dni albo 14 godzin. 

Jak skorzystać z dni wolnych na opiekę nad dzieckiem w przypadku zmiany pracy w trakcie roku kalendarzowego?

Można z nich skorzystać łącznie (jednorazowo) lub dzieląc na części. Wymiar zwolnienia jest niezależny od tego w jakim momencie w roku kalendarzowym pracownik podejmuje pracę u danego pracodawcy. Niezależnie od tego czy podejmie pracę w styczniu czy w październiku, będą mu przysługiwały 2 dni albo 16 godzin. Ma jednak znaczenie, czy wcześniej w tym roku pracował i czy, a jeśli tak, to w jakim wymiarze, korzystał ze zwolnienia u poprzedniego pracodawcy. Taką informację znajdziemy w świadectwie pracy obejmującym bieżący rok kalendarzowy, którego pracodawca ma prawo żądać od nowego pracownika. Jeżeli okazałoby się, że w poprzednim miejscu pracy pracownik już skorzystał z uprawnienia, to nowy pracodawca już mu go w tym roku nie udzieli, albo udzieli pozostałą część (jeśli pracownik skorzystał wcześniej tylko z części zwolnienia, np. z jednego dnia). 

Jak złożyć wniosek o opiekę nad dzieckiem z art. 188 kodeksu pracy?

Pracownik spełniający warunki do skorzystania uprawnienia, chcąc z niego skorzystać, powinien złożyć pracodawcy oświadczenie o takim zamiarze. Jednak o sposobie wykorzystania zwolnienia może zdecydować dopiero w momencie składania pierwszego wniosku w roku kalendarzowym składanym  złożyć w postaci papierowej lub elektronicznej.

Jeżeli pierwszy wniosek w danym roku zostanie złożony na pełny dzień pracy, pracownikowi pozostanie do wykorzystania jeszcze jeden dzień.

W przypadku wykorzystywania zwolnienia w dniach nie ma znaczenia jaki jest wymiar czasu pracy pracownika ani godzinowy wymiar pracy zaplanowanej na te dni. Jeżeli pracownik pracuje w systemie podstawowym po 8 godzin dziennie, w ramach zwolnienia w dniach wykorzysta 2 dni po 8 godzin. Jeżeli pracowałby w systemie równoważnym na zmianach 12-godzinnych wtedy skorzysta z 24 godzin wolnych (2 dni po 12 godzin). 

Jak skorzystać z dni opieki nad dzieckiem w wymiarze godzinowym? Praktyczny przykład

Jeżeli pracownik w pierwszym wniosku złożonym w danym roku kalendarzowym zawnioskuje o korzystanie z wymiaru godzinowego, np. o 5 godzin, to do końca roku pozostanie mu jeszcze do wykorzystania 11 godzin. Sytuacja wygląda wtedy nieco inaczej, niż w przypadku korzystania ze zwolnienia w dniach. W takiej sytuacji bowiem godzinowy wymiar zwolnienia ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.

Przykład:
16 godzin to wymiar przysługujący pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy. Osobie zatrudnionej w niepełnym wymiarze będzie przysługiwało ich odpowiednio mniej, np. przy ½ etatu będzie to 8 godzin (16* ½). Jeżeli przy proporcjonalnym do etatu wyliczeniu liczby godzin pozostaną niepełne godziny, zaokrągla się je do pełnych w górę. I tak np. przy 1/3 etatu proporcjonalna liczba godzin wynosiłaby 5,33 (16 * 1/3), ale zostaną one zaokrąglone do 6 godzin i z tylu będzie mógł skorzystać pracownik.  

Jak wyliczyć ilość godzin opieki nad dzieckiem dla niepełnoetatowca? Sprawdź przykład i wyliczenie tutaj >

Ile wynosi wynagrodzenie z tytułu opieki nad dzieckiem?

Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem jest zwolnieniem, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Oblicza się je zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu, z tym, że składniki zmienne przyjmuje się w wysokości wypłaconej w miesiącu, w którym przypadło zwolnienie.   

FAQ, czyli pytania i odpowiedzi o zwolnienie z tytułu opieki nad dzieckiem z art. 188 Kp 

1. Kto ma prawo do zwolnienia na opiekę nad dzieckiem?
   Zwolnienie przysługuje każdemu pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, niezależnie od stażu i wymiaru czasu pracy.
2. Ile dni wolnych przysługuje na opiekę nad dzieckiem w 2024 roku?
   Wymiar zwolnienia wynosi 2 dni lub 16 godzin w roku kalendarzowym, bez względu na liczbę dzieci. 
3. Czy można podzielić zwolnienie między rodziców?
   Tak, rodzice mogą podzielić się zwolnieniem, jednak w sumie nie mogą przekroczyć 2 dni lub 16 godzin.
4. Co w sytuacji, gdy pracownik zmienia pracodawcę w trakcie roku?
   Zwolnienie przysługuje niezależnie od momentu zatrudnienia, ale uwzględnia wymiar wykorzystany już w danym roku kalendarzowym u poprzedniego pracodawcy – na podstawie informacji zawartej w świadectwie pracy.
5. Jakie wynagrodzenie przysługuje za zwolnienie?
   Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, które oblicza się zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu.
6. Czy niewykorzystana opieka nad dzieckiem przechodzi na rok kolejny?
   Nie, niewykorzystane zwolnienie od pracy z art. 188 kp, czyli opieka nad dzieckiem nie przechodzi na kolejny rok kalendarzowy. Niewykorzystane dni zwolnienia przepadają i nie można wykorzystać ich w roku następnym.
7. Czy pracodawca może odmówić udzielenia “urlopu” z art. 188 kp?
   Nie, pracodawca nie może działać niezgodnie z przepisami prawa pracy. Nie może zatem odmówić zwolnienia od pracy. Wniosek pracownika jest dla pracodawcy wiążący. Dobrą praktyką jest obustronne ustalenie terminu wykorzystania zwolnienia.

Podstawa prawna regulująca korzystanie ze zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem

Art. 188 Kodeksu pracy [Dni wolne na opiekę nad dzieckiem]
§ 1. Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
§ 2. O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia, o którym mowa w § 1, decyduje pracownik w pierwszym wniosku składanym w postaci papierowej lub elektronicznej o udzielenie takiego zwolnienia w danym roku kalendarzowym.
§ 3. Zwolnienie od pracy, o którym mowa w § 1, udzielane w wymiarze godzinowym, dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.
§ 4. Przepisy § 1 i 3 w zakresie zwolnienia od pracy udzielanego w wymiarze godzinowym stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin.

Zobacz również: § 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy).